रूपेशका नेपाली कविताहरू

12/31/2014

मृत्यु र विकल्प


एइ! यावा के भो भन्न?’ आमोसले सोध्थ्यो हरे लेन्डुपलाई।
चुपचाप बसिरहन्छ हल्लैहल्लाभित्र; सुनसान भएर। सुन् आमोस! यसलाई नचला, कम्ति बोल्ने माथि पनि खै के भएको छ यसलाई- सलिम पनि जिस्काउँदै क्लासरुमबाट निस्कियो हरे। लेन्डुपकै कुरा उसैलाई सुनाउँदै छु, अस्ति श्रेयश्रीले भनेको।
केटाहरूको स्कूल केटीको कुरा नहुने त कुरै छैन। सायद केटीको स्कुलमा पनि त्यस्तै हन्छ कि!’ लेन्डुप भन्छ।
मास्टरमा आको झण्डै एक वर्ष हुन लागेछ। पढाइले गर्दा कसैसँग राम्रो बात भएको छैन। के गर्नु समयले छाडेर गएपछि फेरि ल्याउन आउँदैन। बीचैमा बोल्छु- कष्ट त गर्नै पर्‍यो नि, अँ त्यो अस्ति भनेको तिम्रो फस्ट लवको ट्रेजेडी भनन!’
लेन्डुप टोहोलाउँदै भन्छ- एः... छोड्देऊ त्यो, सुकेको गुहु के कोट्ट्याइ रहनु? बरु एसो उयाँ सुदरसनकामा च्या खाऊँ। लऽ त्याँबाट भन है!’
चिया पिएर हामी विवेकानन्द छात्रवासको नेपाली ब्ल्गमा पस्यौं। माथिल्लो रेलिङबाट एउटाले सुसु गर्दै रहेछ, छिटा मेरो अनुहारमा पर्‍यो। म, झोँकिएर रट् लिइ कुद्नु आँटेको उसले पक्रेर रूमभित्र तान्यो। एकक्षण त्यहाँ हङ्गामै भयो।
केही शान्त भएपछि लेन्डुपले भन्यो- लु सुन त्यो मेरो फस्ट लव् ट्रेजेडी। तर फेरि आज तक हुने होइन है; पहिले नै भन्द्या छु।
असाध्यै मन पराएँ तापनि भन्न नसकेर उत्तर खोजिरहेको बिहान अफ् क्लासमा केटाहरूको गफ, भ्यालेन्टाइन डेबारे सुनें। मन पराएका केटीहरूलाई त्यस दिन प्रपोज गर्दा नाइ भन्दैन हरे। अरे वाह! बेकारको गफ पनि कति उपयुक्त। मनमनै सोचें। सायद विकल्प छैन भने जिउन गाह्रो हुन्छ मान्छेलाई।
अर्को कुरा पनि सुनें मन पराएका केटीलाई धेरै दिन पर्खनु हुँदैन रे...। नत्र अर्काले उँडाइदिइहाल्छ रे...। अनि त हतारको दिमागमा अर्को सुद्धि चल्यो- फरवरी १३ को बेलुका धेरै सोचेँ भोलिको दिन कसरी रमाइलो बनाउने? त्यसबेला मेरामा मोबाइल थिएन अनि उसकै घरमा चियाको निहु गरेर काकाको बैठकमा उसलाई बोलाएँ। ऊ आएपछि झण्डै पाँच मिनटको सुनसान वातावरणलाई मैले तोडिदिएँ- भोलि म तिमीलाई प्रपोज गर्दैछु। उसले नमानेरै ल... भनिई। अनि १४ देखि हामी भेट्न थाल्यौं। बातचित गर्न थाल्यौं। समय-समयमा समयको सदुपयोग हुन्थ्यो। अनि एक दिन कञ्चन हलमा तुम बीन मुभी पनि हेर्न गएका थियोँ। तर पन्ध अगष्टको दिन मलाई मेरो जन्मदिनको उपहार आघात स्वरूप दिएर उसले आफ्नै बाटो रोजी। 
त्यसरी नै दिन बित्दै गए। बाह्रौं क्लासको सेन्टप सकियो। एचएस आयो। सबै आ-आफ्ना लक्ष्यतिर लागे साथै म पनि केही साथिहरूसँग दार्जिलिङ कलेजतिर आएँ। तर पनि मैले उसलाई पर्खिरहेँ। यो गरिबी भनेको पनि कस्तो हो हो! साला एक.. दिन.. कलेजबाट निस्केर उसलाई भेट्ने मौका पनि पाइएन, थुक्का...। झोँक्किन्छ पनि उ बीचबीचमा।
म उसलाई कत्ति याद गर्थें। कतै यता आयो कि! भनेर बजारको मोटर स्ट्याण्डमा हेर्ने गर्थें। तर कलेजको तीन वर्ष उसलाई पर्खेर बित्यो। अँहँ...! उ आएन। केही उपाय लागेन। फेरि यहाँ एम ए जोइन गर्न आए। अनि त झन् के यहाँको पढाइले साह्रै व्यस्त भइयो।
एक दिन लाइब्रेरीबाट निस्केर शिवमन्दिरतिर लागें। त्यहाँ दर्पण किनेर पढ्दै गर्दा कालेबुङ दर्पणको पुछारतिर आँखा पर्‍यो–
छात्राले घरकै पङ्खामा झुण्डेर आत्महत्या गरी
हिजो बेलुकी घरमा कोही नभएको बेला दश माईल निवासी हर्कमानकी छोरी प्रणिताले आफ्नै घरको पङ्खामा झुण्डिएर आत्महत्या गरी। घट्ना स्थलमा त्यहाँका पुलिस प्रभारी ओसी सुनिल शर्मा आएर घटना स्थलको जाँच गर्दै शवलाई पोसमर्टमको निम्ति पठाए।
लगभग बेलुकी चार बजीतिर कलेजकी छात्रा प्रणिताको आत्महत्याको खबरले गाउँमा सनसनी फैलियो। आत्महत्याको कारण ...............................
...............................................................................................................................................................................................................।
यसरी घटनालाई नस्वीकारिकनै स्वीकार्न पर्‍यो केही दिन अघि आएको खबरले।

ऊ प्रेग्नेन्ट थिएछ!............प्रेग्नेन्ट!!

शब्दको धुन

वनको मुरलीबाट
सरगम गुञ्जियो;
सा~रे~~~~~नि~
अनि थुरियो   
नि~~~~~ गाउँको कानसम्म,

गाउँ शब्दको धुन खोजिरहेको छ,
अस्तिदेखि खेतमा मुरली बजाउँदै.. तिरिरि...!
आवाज सुनेर,
शब्द टुकुलटुकुल हिँड्छ
गाउँकै पन्नामा कलमको मैथुन गर्ने बानीसँग
वाक्क भएर, फेरि शब्द घुमाइ-घुमाइ खेलाइबस्छ
कलमले गाउँको गर्भमा,

यो अर्को पूर्वाग्रह हो
समय चेतनाको कन्तुरमा बन्द भएर
गुम्सिएको ढुँडिको छाला,
शब्दको जरासम्म टाँसिएर
उखुल्न खोज्ने
गरीब चेतना!

वर्षौँ भयो,
शब्दको धुन गाउँमै अलमलिरहेको छ
मालिङ्गोको एक-एक प्वालबाट
लुकामारी खेल्दै
सहरमा घोर्लिएको
सङ्गीतको नयाँ संस्करण हेर्नलाई!

आह! शब्दले
हरेस खाएपछि, मसिको सहानुभूति पनि
ठर्रा झैँ मातेर कच्याङकच्याङ गरिरहन्छ
गाउँको कानमा,
तेल हाल्नै नपर्ने उसको
मानसिकतालाईठ्याम लगाएर जान्छ
प्रत्येक दिन हुर्कँदै आउने इच्छाले
टक्साएर राखेको जस्तो-
शब्दको धुनले
कहाँ जन्माउन सक्छ
घरिघरि- अरूणा लामा
पोहोर साल खुसी फाट्दा, जतन गरी मनले टालेँ
त्यही साल माया फाट्यो त्यसलाई पनि मनले टालेँ
यसपालि त मनै फाट्यो, केले सिउने, केले टाल्ने हो!’


(स्वर सामाग्री अरूणा लामाकन: समर्पण)

सानुमति


लोग्नेको मृत्युपछि सानुमति उमेर छँदै विधुवा भई!
बर्खाको झरि, हिउँदको खडेरी र कमानको अस्थिरताले उसलाई वाक्कै बनाइसकेको छ। उसले आफ्ना छोरा र छोरीलाई राम्रो शिक्षा दिन केही अरू व्यवसाय गर्ने निधो गरी।
एक दिन कमानबाट नाम कटाइवरी बजारतिर लागी। बेलुका फर्किँदा अनुहारको उज्यालले आफ्ना नानीहरू समेत् उज्यालो भए। अब आफ्नो परिवारलाई सुखसँग पालनपोसन गर्ने विचार उसमा पलायो।
दुई वर्ष घरबाट बजार, बजारबाट घर गरेकी थाहै भएन; सानुमतिलाई। खुई! गरेर मोबाइलको क्यालकुलेटरमा हिसाब गर्न लागी।
दिनदिनै उसले धेरै ठूलो, ठूलो अति ठूलो सपना देख्न थाली। आफ्ना नानीहरूलाई बजारको स्कुलमा पढाउने समेत उसमा आँट आउन थाल्यो। तर फेरि उसलाई एक प्रकारको डर पनि मनमा लागिरहेको छ। ‘अलिक वर्ष विचार गर्नु पर्ला।’ उसले सोची।
गाउँलाई उसको उन्नतिमा धेरै शङ्का लागिसकेको थियो। अनि एकदिन चम्चेले उसको पछि गरेर बजारैसम्म पुगे। सानुमति गाडीबाट उत्रेर सरासर एउटा पसलमा गएर बसी। उसले दिनभरि त्यहीँ बसेरै बिताई। चम्चे पनि छक्क पर्‍यो।
गाउँमा आएर उसले चर्चा गरे। ‘हन कसरी यस्तो हुन्छ ?’- मङ्गलेले झोँक्किँदै भन्यो। मङ्गले पहिले सानुमतिको बिहे हुनुअघि उसका प्रेमी थिए। आज ऊ गाउँको पञ्चायत सदस्य भएको छ।

त्यसरी चियो चर्चा चल्दा-चल्दै एकदिन पेपरमा सानुमति उर्फ गङ्गीको खुलासा   खबरले गाउँलेमा उसको ठूलो घात पुग्यो। 

सृष्टि


सृजनाको कोखबाट सृजित सृष्टि सन्तानमा एउटै मात्र लक्षिणकी छोरी थिई; धनेको। तीन भाइमध्ये अरू दु छोराका दु-दु छोरा थिए। छोर-छोरको घर। अभाव त थियो नै छोरीको!
उम्रिँदै तीन पाते रहेकी छुनाले खुब माया गर्थ। उमेरले झर्रो रहेकी उसकी छुना काललाई निहु दिन चुकिन। जन्मदै आमाको ममताले पराइ बनाएकी सृष्टिलाई यो दोस्रो चोट छुनाको मृत्युले मनोस्थलमा गहिरो आघात पार्‍यो। चियाबारीको माहौल हो। गाउँले सृष्टि गरेको वातावरणमा सृष्टिको दिमागलाई फस्टाउन दिएन। नभन्दै ऊ जन्मिदा जेठा बाहुनले भनेको ठिक्कै पुग्यो - ‘यस बालकले कि त नाम राख्छे, कि त नाक काट्छे।’
‘एक दिन पेजोक तल्लो गाउँमा धनकुमारको परिवारले एउटै छोरी पनि पाउन सकेको थिएन। डाक्टरको सल्लाह नमान्दा धनकुमारका दु दाज्युले आफ्नी प्राण प्यारी पत्नीहरू गुमाउन परे। त्यसरी त्यो घरमा छोरीको अभावले भाइहरूमा निरास छाइसकेको थियो। जब धने अर्थात् धनकुमार ठूलो भयो उसलाई हतारको साथ केटी मिलाइदिएर बिहे गरिदिए।
एउटा आशा उसैमा अडिएको थियो, सबैको। नभन्दै धनेले पनि छोरीको पापा हुनु पाउँछु भन्ने भित्री मनोकामना राखेको खेर गइहाल्यो भन्न सकियो नै। उसकी पत्नीले आमाझैँ अनुहार भएको छोरलाई जन्म दिई।
यसपालि पनि सबै खिन्न भए। कमानमा सबैको हाँसो भयो। धने र उसका परिवार। ‘अब धनेले पनि छोरी बनाउने चक्करमा आफ्नी पत्नी गुमाउछ होला!’ धनेलाई खुब नराम्रो लाग्यो तर उसले केही नभनी घर फर्के।
फेरि डेढ वर्ष पश्चात् परिवारको करकापमा उसकी पत्नी दु जिउकी भई। ‘यसचोटि त पक्कै भगवानले हाम्रो मन बुझिदिन्छ होला। हे भगवान छोरी भएको घर हाम्रो पनि होस्।’-धनेले आकाशपट्टि फर्केर इच्छा जाहेर गर्‍यो। आखिरमा समयले उनीहरूको घरमा एउटी छोरी दियो। सबै रमाए। हास्नेहरूलाई धारिलो जवाफ भयो। तर समय बित्दै गयो त्यो घरमा सृजनाले सृजित गरेकी सृष्टिको तनाव सृष्टि हुन थाल्यो। किनभने पापाले गरेको इच्छा कमानको खर्चले किन्न सकेन। छोरिलाई दिन पर्ने उचित शिक्षा घर र कमानको आउजाउले भ्याउन सकेन। परिवारको रहरले मात्र छोरीको सपना पुरा हुँदैन भन्ने धनेले बुझ्न थाल्यो। त्यही कुराको ख्याल गर्दै धनेले आफुलाई झन रक्सीमा डुबाउन थाल्यो।
छोरी बढ्दै गई बाहिरको संसार बुझ्दै गई। अनि समयको लहैलहैमा पापाको माया पनि टाढिँदै गयो। पापाको सपना ठूलो थियो तर कमानको कामको दाम सानो। यसो मन नबुझेको बेला सहानुभुति दिने पत्नी समेत नरहेकोले पीडामा झन् पिउन थाल्यो। पिउँदा-पिउँदै उसले छोरीलाई पढाउने र ठूलो मान्छे बनाउने सपना बिस्तारै बिर्सन थाल्यो। ठिक पत्नी मरेको तेह्र वर्ष पुगेको रात दर्कने पानी परिरहेको बेला धनेले पिउनुसम्म पिएर पत्नीको समाधी छेउमा पल्टेर मृत्यु वरण गरेको थियो।
‘आज पनि मलाई याद छ। बिहान पहेँलीएको पापाको लाश मुसार्दै सृष्टि छेउमा बसिरहेकी थिई। तरै पनि मैले आँसु चुहाउन सकिरहेको थिनँ। किनकि जत्ति आँसु बगाउनु थियो; उसको बिहेको दिन नै बगाएकी थिएँ। त्यस दिनदेखि यता सृष्टि स्वतन्त्र भई। मैले पनि उसको दुर्गति देखेर मन नमिठो बनाउन परेको छैन। अर्थात् तँ छेस् छोरी उसको एउटा निसानी।’

चौँध वर्षदेखि लुकाएर राखेको रहस्य आफ्नो प्रेमको उपहार प्रीतिलाई सबै सुनाए र मन हल्का गरे पनि उसलाई मनमा कताकता डर भने लागिरहेकी थिई। 

दलितको त्रासदी

दलित...?
मान्छे हो कि उसको चेतना
या उपाधि हो कि कर्म,

कि भनिदिऊँ ... दमन!

समाजको  शक्तिले
भागबन्डा गरेर उब्रेको; वस्तु!
थिचिएर
पिसिएर
हेपिएर??

खोसिएको हक
लुटिएको अधिकार
गुमाएको हाँसो
हराएको समान्ताबाट निस्किएको
अमान्छे...
भनौँ दलितको त्रासदी?

दोसाँधमा हुर्किएका
सिमान्तकृत मुस्कान
दमनको काखमा चेप्टिरहेकै छन्
राजनीतिको खाँटी आवाज भएर...
मेनिफेस्टो!

प्रावधानको अक्षर भएर
पल्टिरहेको छ
दलितको प्राक्कथन
खुलेआम देशको आँगनमा,

हजूर... दलितको भाउ कति छ?

अधिकार बद्लिन्छ
भाउ फेरिन्छ
अनुहार खोसिन्छ??

दलितको त्रासदी
झाडु लगाउँदै
प्रत्येक वस्तुको अनुहारसँग मिल्ने
आफ्नो अनुहार खोज्दै
डुलिबस्छन् शब्दको छाला ओढेर!
क्रान्ति र हल्लासँग
गाउँ,
सदन अनि
मेरै घरको सँघारसम्म!

साइनु गाँस्नु
उसको उचाइले छुदैन,मेरो घरको धुरीलाई,
मित लाउनु
उसको नाताले हुँदैन, मेरो जातको मूलीलाई,

यो दलितको त्रासदी!!

कसरी जिउँछ हँ???

निबमा बन्द शब्दहरू

प्रत्येक वर्ष, महिना, हप्ता, दिन, घण्टा, मिनट र सेकेन्ड
भएर बग्ने पहाडको माटो
तराइले मुठ्ठी कसेर कसरी मेरो भन्न सक्छ?

जीवनको अलग-अलग, एकदमै अलग
अलगअलग अर्थात्
पटक्कै नमिल्ने छाला हुन् यी दुई,
यसलाई पनि लिँडे ढिपी गरेर
एउटै रङ्ग दिन खोज्छ; नक्कली अनुहार!

त्यो दिन पनि उसको
उपनिवेशिक आँखाले मेरो घरको
न्यानोपन खोस्ने सत्प्रयास नगरेको होइन,
घरबाट झङ्गल
जङ्गलबाट घर
घरबाट जङ्गल
जङ्गलबाट घर, गर्दा गर्दा
जङ्गलै प्यारो भइसकेको थियो।

बिरानो झैँ लाग्ने घरले
एकदिन प्रश्न गर्दा मात्र म पुनः बौरिएको बेला
उसले निबको धारले मेरो आगनै रेटिसकेको थियो!

वनले पनि मेरो आँसु पुछेन
छिमेकीले पनि मेरो आवाज सुनेन, 
पुछेन... नपुछोस्      झरेको आँसु
सुनेन... नसुनोस्     दबिएको आवाज
झार्नेहरूलाई...
दबाउनेहरूलाई...!

तर म उभिएको माटालाई
मैलेभन्दा अरूले बुझ्नै सक्दैन
मैलेभन्दा अरूले रुँग्नै सक्दैन
मैलेभन्दा अरूले चिन्नै सक्दैन
यसैले त यो माटाको अधिकार केवल मेरोमा छ।

उसले लुटेर
उसले खोसेर
उसले दबाएर
उसले मुख बन्द गरेर निबमा थुनेपछि
कलमलाई मेरो यही गुनासो रहिआएको छ

यो माटामा मैले मेरै अक्षर लेख्न पाऊँ!!

शब्द : अशब्द

तकदिर लेखिएको छैन
कलमको निब
फुटाएर निस्किएका शब्द: टुहुरा,

कत्तिको मन छुन्छ!
कत्तिको तन छुन्छ!
कत्तिको धन छुन्छ!
कत्तिको केके छुन्छ। तर छुन्छ
शब्दको हुर्किँदै गरेको आकर्षणले
कानुनको कालो पट्टि बाँधेर
आत्मसम्मानको ढोकाभित्र लाजको बलात्कार
भएपछि
एफआईआरको पन्ना अनि
मिडियाको बलात्कारै बलात्कारभित्रशब्द,
कुरूप भाग्यको आँसु बगाउँदै
नाङ्गिन्छ समाजको सामु
अश्लिल उपनामको नेमप्लेट टालेर।

शब्द हो.....
 लेखिदिए हुन्छ,
मेटिदिए हुन्छ।

प्रतीकवादको छाला ओढेर
प्रयोगवादको व्यवाहर गरे हुन्छ!

बस्...! शब्द हो।
बाऊको
धारिलो स्नेह चाहिएन!
दाजुको
छुकछुके माया चाहिएन!
छिमेकिको
जासूस सम्बन्ध चाहिएन!
समाजको
उपेक्षित सहानुभूति चाहिएन!
कानुनको
लोसे प्रमाण चाहिएन!

आखिर शब्दमा,
पण्डितदेखि लिएर विद्वान हुँदै
भँडुवासम्म पुग्दा पनि त्यही नियती हुँदो हो!

केवल लेखिन्छ अनि मेटिन्छ; शब्द।


सुन्तलीको विवाद

लघुकथा
चतुरे चामेले च्याप्प समाएर सुन्तलीलाई खँदिलो मुक्का कस्यो। सुन्तलीलाई ढिँडको ताकतले लड्नबाट बँचायो। तर सुन्तली रिसले पालो पर्खिरहेकी थिई
बिहानै उठ्नेबितिकै चामेले सुन्तलीलाई भन्यो- ‘आज हामी बिहानै घाँस लिएर खाजा खाइवरी बारीको तेनेमेने सकिहाल्नु पर्छ है।’ ‘अँ... हुन्छ। याँ आफु भने बिसाउने मौकाइ पाउँदैन! घरिघरि बारी-बारी भनेर नभन है।’ आँखा तर्दै सुन्तलीले बेलुकाको रिस पोखी। डोको बोक्नु आँटेको चामे छक्क पर्‍यो। ‘हँन आज यसलाई केको सनक चडिछे र बिहान बिहान निहुँ खोज्छे।’ विचार मात्र गरिरह्यो, चामेले। चुपचाप चामेको मुद्रा देखेर त झन् रिस उठेर सुन्तलीले कुखुरा धपाउने निहुँ गर्दै चामेलाई नै लाग्ने गरी ढुङ्गा टिपेर हिर्काई। रिसले केही नदेखेको बेला चामेको टाउकमा ढुङ्गाले लागिहाल्यो। अर्को ढुङ्गा टिपेर फेरि हिर्काऊँ भन्दा मात्र सुन्तलीले चामे भुइँमा लेडेको देखी। अत्तालिएर कराउँदै चामेलाई उठाउन गई।  रगताम्मे चामेको शरीरलाई सुम्सुम्याउँदै सुन्तलीले घरभित्र लगी अनि कम्पाउडरलाई लिएर आई चामे स्याहार्न बसी।
‘नसुर्ताऊ त्यस्तो गहिरो चोट परेनछ, अहिले घाउ सफा गरेर यो दबाइ खान दिनू।’ कम्पाउडर त्यति भनेर आफ्नो घरतर्फ लाग्यो। सुन्तलीले पश्चताप गर्ने सोची तर उसलाई त्यो मुक्का सम्झँदा फेरि होइन भन्ने पनि भई। त्यति नै बेला चामे टाउको छाम्दै उठ्न खोज्यो तर सुन्तलीले उसलाई उठ्न दिएन। अनि बिस्तारै चामेले सोध्यो-‘मलाई के भएको थियो?’ मुख लर्बराउँदै सुन्तलीले भनी-‘होइन, खासमा हिजो तपाईँको मुक्काको परिणामले तपाईँको टाउको फुट्यो।’ चामेले अचम्म मान्दै भन्यो –‘हिजो मैले कुटेँ? कस्तो कुरा गरेकी! तिमीलाई मेरो मायाको विश्वा छैन रहेछ। जस्तै भए पनि तिमीलाई कुट्ने कुनै विचार ममा पलाउँदैन।’
सुन्तली केही नबोली भित्र पसेर ऐनामा मुक्काको डाम हेर्न खोजी तर त्यहाँ कुनै डाम नै हुँदैन। छक्क परेर मसार्छे, कुनै दुखेको अनुभव पनि छैन। तब सुन्तलीलाई याद भई....। 

5/08/2014

१० दिने प्राकृतिक भाषा प्रशोधन कार्यशाला-२०१२


फोटो ग्यालरी
कार्यशालाको पहिलो दिन एल. डी. सी. आई. एल.का प्रमुख डा. राममुर्तीलाई 
जातीय खादा र शीरमा टोपी पहिराउँदै महाविद्यालयको छात्र।

कार्यशालाको पहिलो दिनमा  मुख्य अतिथि
 श्री निशान्त लोहागुनलाई शीरमा जातीय टोपी पहिराउँदै 
विद्यार्थीवर्ग।

१० दिने प्राकृतिक भाषा प्रशोधन कार्यशाला-२०१२

फोटो ग्यालरी
कार्यशालाको पहिलो दिन दीप जलाउँदै अङ्ग्रेजी विभागका प्रमुख डा. ईर्शाद अहमद 
अनि डा. गकुल सिन्हा अनि साथमा प्रा. कबिर बस्नेत, 
प्रा. सुजता रानी राई, डा. ललीता अहमद राई, 
डा. राममुर्ती 
अनि पश्चिम बङ्गाल शिक्षा विभागका सचिव दार्जिलिङ सरकारी महाविद्यालय

कार्यशालाका मुख्य अतिथि निशान्त लोहागुन, जे. एन. यू. दिल्ली

5/06/2014

पाँच दिने प्राकृतिक भाषा प्रशोधन कार्यशाला, उत्तर वङ्ग विश्वविद्यालयमा-२०११

फोटो ग्यालरी
डा. समर सिन्हा कार्यशाला बारै जानकारी गराउँदै



नेपाली विभागका गुरुद्वय प्रा. कृष्णराज घतानी अनि 

प्रा. पुष्कर पराजुली कार्यशालामा अंशग्रहण गर्दै


कार्यशालामा विद्यार्थीवर्गका साथ नेपाली विभागका गुरुजन 
प्राकृतिक भाषा प्रशोधन कार्यशालामा अंशग्रहण गरेका तस्बिर

5/03/2014

दार्जिलिङका दाईहरू

फोटो ग्यालरी     

मैसुर विजय नगर फस्ट स्टेजको पार्कमा
 दार्जिलिङबाट आउनु भएका दाईहरूसँग केही क्षण आराम गर्दै।

दार्जिलिङूाट मैसुर आइपुग्नु भएका दाईहरू क्रमैले-
श्रीमान पदम पराजुली, श्री देवव्रत घिमीरे, श्री उमेश चामलिङ
श्री विक्रम राई, श्रीमान ज्ञानेन्द्र सुब्बा अनि छेउमा म पनि!

4/29/2014

फोटो ग्यालरी
गाउँमा पहिले साना छँदा ठूलाहरूले राम्रो मार्गदर्शनको लागि भजन, किर्तन अनि सतसङ्गको आयोजना गर्ने गर्थे। त्यही मार्गदर्शनको फल हो यो। बाँयाबाट-रेजीना राई (मेरी दिदी), सेविका मगर(जो यस संसारबाट विदा लिइन्), सुमत गुरुङ अनि निरेन गुरुङ। कालिदासको नाटक प्रस्तुत गर्दै।

फोटो ग्यालरी
यो तस्बिर धेरै पुरानो हो। यो तस्बिरमा भएका मेरा गाउँका बुज्रुकहरू र बराजु हुन्। 
उनीहरूको नाम थाहा नभएर यस्तै लेखिएको छ, जसरी उनीहरूलाई गाउँमा बोलाउने गर्थे।
५८ दिवा-कमानले दिएको नाम, बराजु- म सानो हुँदा बित्नु भयो। उहाँलाई गाउँमा पियन बाजे भनेर पनि जानिने गर्थ्यो। टोकले बाजे-उहाँ धेरै पहिले टोकलबाट आएका हुनाले उहाँलाई यो नामले जानिन्थ्यो। अनि अन्तिम, ४७ दिवा- उहाँको पनि नाम कमनले दिएको हो। गाउँमा प्राय कमानमा काम गर्ने भएकाले यसरी कमनले दिएको नम्बर अनुसार बोलाउने चलन चल्ती भएको आफु भन्दा ठूलाहरूको नाम नै थाहा हुँदैन थियो। अनि फेरि अर्को कुरो प्राय जेठा, माहिला भनेर बोलाउने गर्नाले नाम थाहा हुन गाह्रो पर्थ्यो र अझै पनि पर्छ। यो एउटा शोधको विषय रहेको छ।

4/10/2014

फोटो ग्यालरी

फोटो ग्यालरी
प्राकृतिक भाषा प्रशोधन कार्यशालामा शब्दवर्ग छुट्ट्याउने प्रयास गर्दै विद्यार्थी एवं शिक्षकगण, सिक्किम विश्वविद्यालय, २०१३


विद्यार्थीवर्ग प्र. भा. प्र.  कार्यशालामा शब्दवर्ग छुट्ट्याउँदै, सिक्किम विश्वविद्यालय, २०१३


उपन्यासकार श्री कुशल छेत्री प्र. भा. प्र. कार्यशालामा दिवाभोज सेवन गर्न लागिरहेको तस्बिर, सिक्किम विश्वविद्यालय, २०१३


विद्यार्थीवर्ग दिवाभोज सेवन गर्नेको लागि अनुशासनबद्ध भइ पालो पर्खिरहेको तस्बिर



विद्यार्थीवर्ग र शिक्षकगण


शब्दवर्ग चिनित गर्न प्रयासरत विद्यार्थीवर्ग, सिक्किम विश्वविद्यालय, २०१३


अन्तिम दिनको कार्यक्रमपछि समूहमा तस्बिर लिँदै हामी, सिक्किम विश्वविद्यालय, २०१३


विश्वविद्यालयका प्राध्यापकगण र हामी भारतीय भाषा संस्थानका सदस्यहरू, सिक्किम विश्वविद्यालय, २०१३

4/08/2014

थुक्क ! सपना पनि


लघु कथा

‘एम ए सकिएको ठीक एक वर्ष भएछ।’ कर्मले पारी क्षीतिजतिर हेर्दै प्रयासलाई भन्यो। ‘हो, त्यही एक वर्षको पर्खाइमा हामीले केके झेल्यौँ। केके भोग्यौँ साह्रै मर्मभेदी र पीडादायक छन्। समय कस्तो जटील भइसकेछ, आहा!’ दुवैजना बात गर्दै आज हुने इन्टरभ्युको लागि विप्लवलाई पर्खिरहेछन्।
समय धेरै भइसक्यो विप्लव आइपुगेको छैन। खुब आनन्दसँग दुवैको बात पनि मेल खाइरहेछ। घरिघरि कर्मले घडी पनि हेर्छ। पर्खँदापर्खँदा पनि नभएर कर्मले भन्छ- ‘ऐ विप्लवको घरममा फोन लगा, किन त्यसले ढिलो गर्यो।!’
‘आन्टी म कर्म बोलेको खोइ त्यो विप्लव त अझै पनि यहाँ आइपुगेको छैन। इन्टरभ्युको लागि ढिलो भइसक्यो।’ ‘हँ हन त्यो त अगि गयो त! त्यहाँ आइपुगेको छैन? ‘छैन आन्टी।’ ‘त्यसो भए पर्ख म त्यसको कोठामा हेर्छु।’ ‘हवस!’
विप्लवको कोठामा गएर आमाले हेरे। विप्लव मस्त सुतिरहेको छ। घरिघरि अनुहार मुस्कुराएको जस्तो पनि देखिन्छ। एकक्षण आमाले पनि छक्क परेर हेरेर फतफताउँछे- ‘हन यसलाई के भयो यत्ति बेलासम्म पनि उठ्दैन। पर्खी तेरो....।’ 
विप्लवको चाखमा एक झ्यापट कस्छे। ऊ झोँक्किएर जुरूक्क उठ्छ र आमालाई टूलटूल हेर्दै नुहाउने कोठामा पस्छ। अनुहारमा पानी छेप्छ अनि ऐनामा हेरेर मुसुक्क मुकुराउँछ फेरि भन्छ- ‘थुक्क सपना पनि!’ 

4/02/2014

कविताका सृजनामा सपना र इच्छा

लेख्दैछु, समाजका विकसित चुनौतीमा पेलिएर सपनाका पथमा सधैँ यथार्थका बाटासम्म डोर्‍याउने इच्छाहरू।
सपना अर्थात् व्यवहारिकतादेखि बाहिर एकक्षण मलाई खुसी राख्ने।
इच्छा अर्थात् भोलि नआउनुको व्याकुलतामा नित्य प्रेरणा दिने।
निसन्देह म हुनुको पछाडि जड बनेर बसेका सपना र इच्छा अर्थयुक्त जीवन जिउनुको प्रेरक तत्त्व; मानिलिएको छु।
त्यस्ता कठिन गोरेटामा; दोबाटो भइ तुर्लुङ तुर्लुङ झुन्डिएका सांसारिक वस्तुहरू-
मेरा सपनालाई बाधा पुर्‍याउन खोज्ने।
इच्छालाई बलात्कार गर्न खोज्ने।
अनि सोझा दृष्टिलाई धोका दिन खोज्ने।
प्रत्येक पाइलापछि आशा र निराशा बरोबर झाँगिन खोज्ने।
हिनताबोधको पछ्यौरी समाएर प्रत्येक सम्झौताका चेपारामा हुर्किएको परिस्थिति; नैतिकताका र्‍यालमा चिप्लिएर आँटिलो आयाम निस्कन खोज्ने।
म र मस्तिष्कमाझ अल्लारेपनका बेजोड अवस्थाले भाँती नपरेका कालाक्षरहरू स्वेत पन्नामा छरिएर मेरै खिल्ली उडाउन खोज्ने।
सायद मैले अक्षर मात्र चिनेको थिएछु। अक्षरले मलाई चिनेको थिएनछ। अक्षर उठाएर शब्दमा हालेपछि चल्न थाल्दोरहेछ र शब्द मिलाएर राखेपछि बोल्न थाल्दोरहेछ। यी सब मूर्त हुन् र अमूर्त भावना ताकत बन्दा रहेछन्।
समेटिएर आउने चोट, पीडा अनि आनन्दका घेराभित्र बस्ने जिन्दगी, ज्ञात भयो। अन्यहरूसमेत भाग्य रेखा खोजाइमा। तर भाग्य रेखासँग अरू पनि रेखा हुँदा रहेछन् भन्ने अनभिज्ञता बाङ्गो टेढो हिँडाइले विस्फारित हत्केलामा धमिलिएर बस्दारहेछन्। जबरजस्ती औँलाहरू टाक्‌साकटुक्‌सुक रगडिएर अनभिज्ञतामै लेखिएका कविताहरू अपूर्णतातिरै सिद्धिने जिन्दगीको साक्खे अनुभूति साक्षात्कार भएको मान्छु पाठकमा सुम्पिएर।

लघु कथा

पागल

बिहानै टनटन घाम लागिरहेको छ। निलो आकासमा। विशेष गरी यो आकासमा घाम लाग्नु भनेको केही घटना घट्नु हो। प्रद्युमले सोच्दै चारैतिर हेरिरहेको छ।

आहा! ७ बजेछ....प्रद्युमले नाडी हेरेर मनमनै भन्यो।

हतार हतार गर्दै सुक्खा रोटी डल्लो पारेर मुखमा हाली चियाले ठेल्यो। अड्केर कक्रक्कै पऱ्यो। बल गरेर निलेपछि फुत्त घरबाट निस्केर बजारतिर लाग्यो।

बजारको चिसो हावामा रुमलिँदै नेहरू पथ भएर चौरास्ता पुग्यो। चौरास्ता, त्यो बजारको खुल्ला मञ्च हो। र त्यहाँ कुनै समय कोही पनि आउन सक्छ। त्यही मञ्चको छेउमा नथमुल छ। ठिक नथमुलको सामु एउटा खुट्टा चोइटिएको चौकीमा बस्यो। नथमुल, दार्जीलिङ चिया बेचबिखन गर्ने दोकान हो। त्यहाँ चियाका परिकार पाइन्छन्।  

ऊ त्यहाँ बसेर सर्वाङ्ग देखिने दृश्यतिर विचरण गर्नथाल्यो। मस्त भएर दृश्यावलोकन गर्दैगर्दा उसकै छेउबाट गनाउने कम्बल ओढेको पागल पार भयो।

उसको दृष्टिले पागललाई पछ्याइरहेको थियो। चिया... भनेर चियावालाले जोरले कराउँदा ऊ झसङ्ग भयो। चियावाला, यहाँको पक्का नागरिक नभए पनि चिया बनाएर खुवाउनु उसको रोजीरोटी हो।

चिया खाँदै प्रद्युमले सोचिरहेको छ......। पागल?............; .....?

सोचिरहेको छ। बस सोचिरहेको छ।
अहिले पनि प्रद्युमले सोचिरहेको छ....... पागल.....?

लघु कथा

मनु अन्ना

कल्पनामा बसिसकेको, दृष्टिमा अडिसकेको भन्दा बेग्लै खालको कालो वर्ण भएको कन्नडियन मान्छे। कालोमा अकालो, उसलाई मनु अन्ना भनेर बोलाउँछन् सबै जनाले।

स्वभाविक मान्छे। वैकल्पिक हाँसो नभएको, प्रगति र समयको उज्यालोले अँध्यारोमा पारेको मान्छे हो मनु अन्ना। यसैले, ऊ हास्नुबित्तिकै उसको मुखबाट सहरको दुर्गन्ध आउँछ। अनुहारमा गाउँको निष्पट अँध्यारो छाउँछ। आँखामा उत्कट इच्छाका तरल छछल्किरहन्छ।

दिनहुँ खाजा खानु जाँदा डोमा र उसको भेट हुन्छ। बिहारी मेसमा। ती भेटहरूले मनोज, सोनु, चाचा, अक्लु अनि अनिल सबैसँग महत्त्व नराखे पनि मनु अन्नासँगको महत्त्व केही अलग छ।

सानो मेस हो बिहारी। कामको अनुभव र योग्यता हेरेर सायद सबैलाई आ-आफ्नो काम दिइएको छ। उसले डोमा र अन्यलाई पानी अनि गिलासको व्यवस्था गरिदिन्छ। अनि फेरि टेबलको पल्लो छेउमा राखिइएको फ्रिजको ऐनासामु उभिन्छ। उसको त्यो स्थायी जगा हो उभिनलाई।

बेलाबेला अरूले नभ्याउँदा उसलाई सब्जी, दाल, रसम अनि दही माग्छ तर उसको अज्ञानताले गाली बाहेक अरू के नै पाउन सक्छ र! के गरोस् ‘दुध दिने गाईको लात पनि त सहन पर्छ।’ त्यस्तो दिनहुँ देखिरहँदा टासीलाई नमिठो लाग्छ।

नमिठो लाग्नु स्वभाविक हो, दया देखाउनु मानवता हो, संस्कार बाँड्नु शिक्षा हो। किनभने मनु र डोमामा यही कुराका फरक छन्।

एक दिन अचानक मनु अन्ना बिहारीमा आएन। अर्को दिन हुँदैहुँदै धेरै दिन बिते तर उसको उपस्थिति त्यहाँ रहेन।

ऊ नआउनुको कारण डोमाले बुझ्न सकेन। कसैले बुझ्न चाहेन, पनि। सायद बुझ्नु भनेको कसैको जिनदगीको वास्ता गर्नु हो अनि त्यो वास्ता भनेको आफ्नो जिन्दगीको समस्या हो। त्यसैले मिलन र बिछोड भइरहने जिन्दगीमा कति जनाले कति जनाको वास्ता गरोस्। मुस्किलै छ! ऊ त्यहाँ नहुनुको प्रश्न होइन, ऊ हुनुको उत्तर पनि होइन। तर उसको सुनसान अनुहारले जन्माइरहने प्रश्नको प्रश्न हो। सधैँ खट्किरहने। डोमामा।

भोलिपल्ट छुट्टिको दिन बिहानै बिहारीको परोटा खान जाँदै थिइ डोमा। सडकको तल्लो छेउमा रहेको सानो चिया दोकानमा मनु अन्ना ‘स्वामी अइयप्पा, स्वामी अइयप्पा’ गाउँदै अनुहारभरि हाँसो लिएर झाडु लगाउँदै थियो।! कहिले नदेखेको मनु अन्नाको अनुहारमा हाँसो देखेर डोमा पनि खुसी हुँदै उतैतिर लागी।  

लघु कथा

पासिपे

पियाइको निरन्तरताले पासिपेको स्वस्थमा केही विकार आएको थियो। डाक्टरले उसलाई चेताउनी दियो- ‘अब अलिक रक्सीको मात्रा बढे तिमी रहँदैनौ।’

बेलुकी घरमा आएर भात खाइवरी मासिमा र पासिपे सुते। मासिमाको छेउमा सुतेको ऊ लकलक काम्दै थियो। मासिमाले चाल पाई, शरीरमा रक्सीको मात्रा ज्यादा भएर हो। मासिमा डराउँदै फेरि चुपचाप सुती।

बिहान भयो, पासिपे घरमा छैन। मासिमालाई राती भनेको कुरा याद आई- ‘डाक्टरले त मेरो जीवनको अन्तिम दिन तोकिसक्यो अब मेरो लागि भोलि हुनुको केही महत्त्व रहेन।’

मासिमा हतारहतार च्याङ्बाको दोकानतिर लागी।

पासिपेले देख्यो, उसकी मासिमा आउँदैछे। अनुहारमा भय र सङ्कोचका केही रेखाहरू किरिङमिरिङ भइरहेको छ तरै पनि ऊ अलिक नजानिँदो सचेत हुनखोज्यो। स्वास्नी छेउमा आइपुग्दा मुखबाट निस्कन नसकेको भक्कानोले अनुहारको रङ्ग परिवर्तन गर्दै आँखाबाट आँसु खसाल्दा पक्कै भेटेछु भन्ने नमिठोपनले आँखा स्वतः बन्द भयो। केही गल्याङमल्याङ हल्ला मच्चियो। मान्छेहरू हतारपतार गर्दै भेला भए। पुरा खलबल मच्चियो।

अन्ततः मासिमाको ग्लाँग्वाँ रुवाइले तरङ्ग भएर उसले आँखा उघार्योर। वरिपरि मान्छेले घेरेको भीडभित्र हेर्योा। अनि एउटा मुर्दालाई अङ्गालो हाल्दै रोइरहेकी उसले आफ्नी मासिमा देख्यो।

लघु कथा

एमएमएस

सन्तोषले हातको छाला गइन्जेल कमानको सानो बारीमा माटो खेलाएर बहिनी सृष्टिलाई एउटा मोबाइल उपहार दियो। साह्रै खुसी भइ सृष्टि।

धेरै दिनदेखि सुनिरहेका फेसबुकमा अकाउन्ट खोल्ने पल्लो घरे ठाइँलाकी छोरीसँग इच्छा जाहेर गरी। चञ्चली चञ्चलाले चिउँडो मुसार्दै ल, भनी।

गाउँमा एउटै मात्र खुद्रा व्यापारीको दोकान छ। त्यही दोकानबाट रू.२०/- को डेटा कार्डलाई रू.२१/- दिएर सृष्टि चञ्चलाकातिर लागी। चतुर चञ्चलाले चर्तिकला देखाइ सृष्टिको हातमा मोबाइल थमाउँदै फेसबुक प्रयोग गर्न सिकाई।

सृष्टि तिक्ष्ण बुद्धि भएकीले सृष्टि गर्न थाली हाली। फ्रेन्ड लिस्टमा साथीहरू पनि धेरै बनाए।

एकदिन एउटा केटाले साथी हुने अनुरोध गरे। अहँ, अहँ, अहँ भन्दै अन्तमा साथी भइछाड्यो। यसरी साथी भएपछि दुईमाझ दिनहुँ कुरा हुनथाले। हुँदा रहँदा, हुँदा रहँदा दुवैले भेट्ने निर्णय गरे।

भोलिपल्ट दुवै जना भेट भएपछि बातचित गर्दै केटाको वास्थानमा पुगे। धेरै समय बिताएपछि सृष्टि आफ्नो घरतिर लागी।

केही दिनपछि गाउँमा एमएमएस स्केन्डलको चर्चा चल्यो। त्यही दिनदेखि सृष्टिको जिन्दगीले नयाँ मोड सृष्टि गर्‍यो!